فرهنگ انتقاد

امام علی (ع)می‌فرمایند:هیچکس به اندازه‌ای بزرگ نیست که نسبت به نقد بی نیاز باشد و هیچکس به اندازه‌ای کوچک نیست که نسبت به نقد ناتوان باشد.

انتقاد در فرهنگ لغت به معنای خالص کردن , جدا کردن خوب از بد ,خرده گرفتن , برشمردن درستی ها و نادرستی های یک موضوع می باشد .
از تعریف لغوی واژه نقد می بینیم که این واژه مفهومی مناسب دارد و در راستای تشخیص خوبی ها می باشد ولی چگونه شده است که در میان اقشار مختلف جامعه به طوری نامناسب تعبیر شده و آنچنان که باید و شاید جایگاه خود را نیافته است؟
معمولا وقتی مدیری منصوب می شود در اولین جلسه معارفه خود را فردی انتقادپذیر معرفی کرده و خواستار ارائه نقدها و پیشنهادات از سوی افراد زیردست و ارباب رجوع می شود ولی در ادامه این روند تغیر کرده و شاهد میباشیم که اکثریت مدیران و مسئولین نقد را به دشمنی تعبیر کرده و با منتقدین برخورد مناسبی انجام نمی دهند ولی این تغیر دیدگاه چگونه رخ داده و چرا افراد در طی زمانی کوتاه چنین تغیر نگرشی می دهند که از شعارهای انتقادپذیری و گوش دادن به همگی افکار و سلایق به انتخاب گزینشی تعریف و تمجیدها رسیده و هر گونه گوشزد کردن مشکلات و ایرادها را منع می کنند؟
بارها گفته شده که فرهنگ جامعه باید تغیر کرده و به سوی فضای نقد و انتقاد برود چون در جامعه ای که فضا بسته و محدود باشد هیچ پیشرفت و توسعه ای حاصل نمی شود و کارهای اشتباه و رویه های غلط با این فرض که هیچکس معترض آنها نیست همچنان ادامه می یابد پس مسئولین باید این نکته را بدانند که اگر کسی انتقاد می کند علاقه مند بهبودی سیستم بوده و دوست دارد که جلوی یک کار غلط گرفته شود و کار صحیح جایگزین آن شود.در تمامی ادارات معمولا صندوق های نظرات و پیشنهادات است که جهت ارائه همین نقد و انتقادها به مسئولین امر می باشد ولی خروجی این صندوق ها تا به امروز چه بوده است؟ کدام اداره تا کنون عملکرد این صندوق ها را اعلام کرده و مثلا برنامه ای دایمی جهت گشودن و بررسی انتقادها مثلا در دوره های سه ماهه یا شش ماهه و … دارد؟ آیا این صندوق ها کاربرد دیگری جز استفاده تزئینی در دیوارهای ادارات دارد؟ البته از این طرف باید مردم نیز یاد بگیرند که از این صندوق ها استفاده نمایند چون معمولا مردم نیز کاربرد این صندوق ها را نمی دانند یا اغلب با این پیش فرض که این صندوق ها هیچگاه باز نشده و رسیدگی نمی شوند از آنها استفاده نمی کنند ولی باید استفاده از آنها نیز فرهنگسازی شود.
البته ناگفته نماند انتقاد ادبیات خاص خود را دارد و انتقادی سازنده و کارگشا خواهد بود که به حق باشد و منتقد خود را ملزم به قوانین نقد صحیح بداند نه اینکه تنها با این حربه که انتقاد سازنده است هر بلائی بر سر انتقاد شونده بیاوریم و به شخصیت انسانی وی توهین کنیم بدین منظور باید از ابتدای آموزش در مدارس و دانشگاه ها و سایر نهادهای اجتماعی اصول صحیح انتقاد و انتقادپذیری باید به افراد یاد داده شود تا هم بتوانند به نحو احسن ایرادات را گوشزد نمایند به طوریکه موجب رنجش و ناراحتی فرد انتقاد شونده را فراهم نسازند و هم افراد یاد بگیرند که هر مقام مسئولی برای بهبود عملکردش نیاز به انتقاد دارد و این انتقاد همانند درمان یک بیمار نقش حیاتی در بهبود او دارد برای مثال اگر فردی مریض باشد باید به او عوارض بیماری و رفتارها و … را دایما گوشزد کرد و او را از برخی کارها پرهیز داد تا بهبود یابد و اگر او فکر کند که فرد مقابل با نیتی مغرضانه او را از خوردن برخی غذاها پرهیز میدهد یا برخی کارها را برایش ممنوع می کند در مقابل نصایح موضع گیری می کند در نتیجه بهبود نمی یابد.
در نهایت اینکه به تمامی مسئولین و افرادی که سرکاری بوده و با سایر افراد جامعه در ارتباط هستند پیشنهاد میشود همیشه با دیدی مثبت به نظرات و پیشنهادات و انتقادات نگاه کرده و از آنها به عنوان ابزاری برای بهبود و پیشرفت جایگاه خود استفاده نمایند و در مقابل نصیحت ناصحان موضع گیری نکرده و سعی در خاموش کردن صداهای گوناگون نکنند که نتیجه اش رکود کاری و رخوت و سستی در ادارات و نهادهای اجتماعی خواهد بود .به مردم و ارباب رجوع عزیزی هم که از این ادارات و نهادها استفاده می کنند و با مشکلاتی روبرو می شوند توصیه می شود آداب صحیح انتقادسازنده را یادگیرند و در برخوردهای کاری خود به کار ببرند به طوریکه وقتی از کسی نقد می کنند تلقی فرد بر خصومت نباشد بلکه از این انتقادها به نحو احسنت استفاده شود و با شعری در این رابطه مطلب خود را به پایان می بریم :
آیینه چون عیب تو بنمود راست
خود شکن آن روز آیینه شکستن خطاست

پیشنهاداتی برای شهرم (3- موزه)

در ادامه سلسله مطالب پیشنهاداتی برای شهرم متن فوق رو نوشتم که با مشکلات پیش آمده برای وبلاگ قبلی تا امروز منتشر نشده بود که برای اولین بار اینجا میذارمش :

بدون مقدمه بگویم شهرستان ما از نظر فرهنگی بسیار غنی ولی از نظر استفاده از این فرهنگ غنی بسیار ضعیف است . از دیرباز منطقه ارونق انزاب یا شهرستان شبستر معروف به داشتن تاریخ کهن و فرهنگی مثال زدنی است و تک تک شهرها و روستاهای آن دارای آثار و نشانه های تمدنی قدیمی و قابل احترام هست , تسوج و مسجد جامع اش , سیس و اتاقک های زیرزمینی , شرفخانه و آثار و مناطق بندری و راه آهن , صوفیان و شندآباد با امامزاده , کوزه کنان با تاریخی باستانی و آثار و اشیایی با ارزش , خامنه و خانه های قدیمی و ارسی های بی نظیر , وایقان و کوره هایش و شبستر با مقبره شیخ محمودش همگی نشانگر وجود ظرفیت عظیم تاریخی و گردشگری در این شهرستان است تازه روستاها را که هر یک دارای ساختاری جدا و دیدنی است را هم در کنار این شهرها داریم که باید قدر تک تک آنها را بدانیم.

اما چه استفاده ای از این فرهنگ غنی و از این آثار ذی قیمت کرده ایم؟ چه قدر در جمع آوری و حفاظت از این آثار کوشا بوده ایم؟ چه قدر توانسته ایم ظرفیت های فرهنگی شهرستان را معرفی کنیم و جذب گردشگر داشته باشیم؟ یا بهتر است با این سوال به این نکته بپردازیم که اگر امروز مسافری وارد شهرستان شود چه جایی را برای معرفی ظرفیت های فرهنگی شهرستان داریم؟؟ آیا باید یک مسافر تک تک شهر و روستاها را بگردد تا بتواند با ظرفیت های منطقه ما آشنا شود؟البته اینکه گردشگران در کل شهرستان سفر کنند و تک تک مناطق زیبای ما را ببینند عالیست ولی یقینا این انتظار شدنی نیست و هر مسافری که وارد منطقه می شود به مدت محدودی زمان دارد که میتواند تنها بخشهایی از منطقه را بازدید نماید .پس چه باید کرد؟ آیا همینطور منتظر باشیم تا شهرستان روز به روز از نظر گردشگری ضعیف تر شود و آثار بکر و باستانی شهرستان به دست برخی سودجویانی که از شهرستان های دیگر آمده و آثار ما را به مبلغ ناچیزی خریداری کرده و میبرند از بین برود؟

به مسئولین محترم از جمله فرمانداری و شهرداران شهرستان پیشنهاد می گردد به فکر تاسیس موزه های مردم شناسی باشند و در این زمینه گام بردارند و یا طرح های موجود در این زمینه (مانند تبدیل حمام عمومی در شهر شبستر به موزه) که چندین سال است بدون نتیجه مانده را تسریع بخشیده و به نتیجه برسانند . البته فرماندار محترم باید در ابتدای امر نسبت به تاسیس دفتر میراث و گردشگری شهرستان که امری واجب است و چندین سال است که با وجود حرفش و انجام مراحل اداری مسکوت مانده است و بسیاری از ایرادات و ضعف های گردشگری شهرستان به نبود این دفتر بر می گردد اهتمام ورزد. در صورت وجود موزه های مردم شناسی در شهرهای منطقه می توان تمامی آثار و اشیای موجود در شهرستان را که شاید اغلب در انباری های خانه ها خاک می خورد جمع آوری کرده و به معرض نمایش عمومی گذاشت به طوریکه وقتی مهمانی از مناطق دیگر وارد شهرستان می شود برای معرفی شهرستان تنها او را به موزه های فوق برده و تاریخ کهن منطقه را به او نشان داد.

البته شاید در ابتدای ارائه این طرح با مشکل تمامی طرحهای مشابه یعنی بودجه و مسائل اداری روبرو شود که برای حل آنها نیز میتوان پیشنهاداتی ارائه داد از جمله اینکه با حمایت مسئولین مربوطه از بخش خصوصی در اجرای این طرحها دعوت به همکاری به عمل آورد به طوریکه بخش خصوصی یا خیرین در کنار دولت بتواند اقدام به ساخت تاسیسات موزه های فوق نموده و همچنین اقدام به جمع آوری اشیای باستانی منطقه و تجمیع آنها در موزه ها نمایند.حتی در این راه می توان از مشارکت عمومی مردم نیز استفاده کرد و یقینا مردم در صورتیکه بدانند جایگاهی همانند موزه در شهرشان است که می توانند با سپردن برخی اشیای قدیمی که امروزه بیهوده در گوشه خانه ها تلنبار شده یا گهگاهی به قیمت ناچیز به عتیقه فروشان دوره گرد فروخته می شود به فرهنگ و تاریخ و گردشگری منطقه کمک نمایند یقینا از این کار دریغ نخواهند کرد و طولی نخواهد کشید که شاهد اهدای آثار و هدایای بیشمار مردم به موزه ها خواهیم بود.حتی باید برخی ادارات مرتبط مانند فرهنگ و ارشاد اسلامی یا اداره اوقاف و سایر اداراتی که اکثرا مسائل فرهنگی و تاریخی با همکاری آنها رخ داده است می توانند بخش های خاص خود در این موزه ها را داشته و اسناد و مدارک و تصاویر و ... تاریخی را در معرض نمایش قرار دهند و در نتیجه موزه ای غنی از تاریخ و فرهنگ این شهرستان به وجود آید.

در نهایت اینکه ما امروز در شهرستان موزه خامنه را داریم جایی که می توانیم با گردشی کوتاه مدت در آن با فرهنگ و تاریخ شهرستان بیشتر آشنا شویم و امید است به زودی شاهد سر و سامان گرفتن موزه سایر شهرها نیز باشیم به طوریکه بعد از این وقتی مهمانی از سایر نقاط کشور به شهرمان می آید بتوانیم جایی را به عنوان مرجع شناخت این منطقه به وی معرفی نماییم.

فرهنگ انتقال علم

با چند سوال مطلب را شروع میکنیم چرا سی و سه پل یا پل خواجو فقط در یک دوره خاص و یک مکان خاص ساخته شدند؟ چرا منار جنبان دیگری ساخته نشده است؟ چرا حمامی که فقط با یک شمع گرم میشد تنها یکبار ساخته شد؟ چرا وقتی کارمندی بازنشسته میشود تا چند سال باید هر روز تلفن های همکاران پاسخ داده و ایرادات و مشکلات کار را رفع کند؟ چرا نقشه هیچ یک از بناهای عظیم تاریخی این کشور موجود نیست؟ و … و چرا های بسیاری که ما هر روز از خود میپرسیم و شاید پاسخش را در ضرب المثل (فوت کوزه گری) بیابیم جاییکه همه به هم توصیه میکنیم انسان نباید اسرار و رموز کارش را به بقیه یاد دهد و نتیجه اش این میشود که میبینید و شیخ بهایی که اسرار و رموز حمامش یا منارجنبانش را به کسی یاد نداد و جایی ثبت نکرد با خود به گورستان برد تا ما امروز فقط منارجنبانی داشته باشیم بدون اینکه بدانیم چطور کار میکند و چطور میشود مانند آن ساخت و حمامی که تنها اسمی ازش مانده است. درست است که ما از دیرباز دستی در علم دنیا داشته و کشوری بسیار پیشرفته تر و مدرن تر از دنیای مدرن امروز داشتیم ولی به خاطر این معضل که از دیرباز گریبان گیرمان بود نتوانستیم علم را به آیندگان انتقال دهیم . ابوعلی سینا بزرگترین طبیب ایران و شاید دنیای آن روز چند شاگرد تربیت کرده که توانسته اند راه او را ادامه دهند؟ چرا نامی از جانشینان او نیست؟

 

امروزه نیز این معضل همچنان پابرجاست و وقتی که کارمندی اداره را ترک میکند بسیاری از کارهای او تا مدتها بر زمین می ماند و هر گاه نیاز به کاری باشد که قبلا او انجام میداد باید او را پیدا کرده و راه و روش کارش را پرسید چون معمولا در ادارات هیچ کارمندی راه و روش کار خود را به دیگری یاد نمیدهد و کارمندان جوان نیز بدون طی دوره های آموزشی در کنار افراد ماهر وارد کار شده و اطلاعی از روش کار پیدا نمیکنند. فرهنگ ما نیز متاسفانه از اشاعه علم و آموزش حمایت نمیکند و از دیرباز با مثل فوت کوزه گری همه را از یاددادن اسرار و رموز خود به دیگران برحذر داشته و با این توجیه که شاید این فرد فردا رقیب خودت شود پس همه چیز را بهش یاد نده بر یاد ندادن کامل مهارت ها به شاگران تاکید میکنند در حالیکه شاید تنها تعداد معدودی از شاگردان یک فرد به رقبای او تبدیل شوند و شاید حتی عمر او کفاف این را ندهد که هیچیک از شاگردانش رقیب او شوند.

 

و اما راه حل چیست؟ در آموزه های نوین مدیریت منابع انسانی بر این نکته تاکید شده است که هیچ فردی به تنهایی مسئول یک شغل نباشد و به میزان مهارتی که افراد در مشاغل گوناگون به دست می آورند افراد ناشی را در کنار آنها وارد کار کرد تا به مرور فوت و فن های کار فوق را آموزش ببینند و برای دوران بعد از بازنشستگی فرد ماهر اماده باشند برای مثال فردی که دارای ۲۵ سال سابقه میباشد و تا ۵ سال بعد بازنشسته خواهد شد باید دستیاری در کنار خود داشته باشد که در این ۵ سال کار را یاد گرفته و آماده جانشینی آن پست باشد نه اینکه فرد در ۳۰ سالگی بازنشست شود و تازه بعد از رفتن او دنبال این باشیم که چه کسی توانایی انجام دادن کارهای او را دارد.

 

ثبت وقایع , نوشتن خاطرات , زندگینامه ها , سفرنامه ها و … همگی در انتقال علم و تجربه ما کمک میکند و چراغ راه آینده میشود به طوریکه افراد جدید به جای اینکه خود تمامی مسائل را تجربه نمایند میتوانند با مطالعه نوشته ها و تجربیات ما در هر زمینه ای ماهر شوند متاسفانه فرهنگ ثبت وقایع نیز در کشور ما چندان مناسب نیست و باید بر روی آن تاکید شده و از تمامی مدیران و مسئولان و افراد ماهر خواست تا تجربیات خود را مکتوب نمایند تا حتی بعد از مرگ آنها نیز مورد استفاده قرار گیرد.

 

فرهنگ فوت کوزه گری نفی شده و به جای آن عبارت (زکات علم نشر آن است) تقویت شود تا افراد بدانند که وقتی خدا نعمت یادگیری و فهم مسئله ای را به آنها داده باید آنها نیز آن را به دیگری بیاموزند تا این زنجیر پاره نشده و به راه خود ادامه دهد نه اینکه وقتی ما چیزی یاد گرفتیم محکم در قلب و مغز خود نگه داریم تا مبادا دیگران با یادگیری آن از ما بهتر شوند.

 

و در نهایت اینکه بدانیم یاد دادن چیزی از دانسته های ما کم نمیکند و تنها مزیت علم بر ثروت این است که هر میزان از علم خود خرج نمایید چیزی از آن کاسته نشده و از بین نمیرود و چه بسا با تبادل علم با دیگران بر آن افزوده شده علم افراد و به تبع آن کشور رو به جلو حرکت میکند پس وقتی در مقام استاد , معلم , مربی , رییس و هر آموزش دهنده دیگری قرار گرفتیم به این فکر کنیم که انتقال کامل دانش ما به دیگری باعث استفاده از آن و مایه پیشرفت میشود نه ذخیره آن به تنهایی و در مغز خود ما.

پیشنهادی برای سیستم آموزشی و فرهنگی کشور (درس فرهنگ)

تقریبا یکسال قبل بود که این پیشنهاد رو مطرح کردم و امروز که وبلاگ جدید در حال فعالیت است مناسب دیدم اینجا بذارم تا دوستان جدید هم مشاهده کرده و نظرشون رو درباره اش اعلام کنند.

مدتیه فکری ذهنم رو مشغول کرده یعنی هر جا میرم بحث فرهنگ و بی فرهنگیه . فرهنگ آپارتمان نشینی , فرهنگ رانندگی , فرهنگ شهرنشینی و … مردم , همسایه ها , مقامات , مسئولین , دوستان و هر کسی رو میبینم درباره مسائل فرهنگی صحبت میکنند . در کشوری که به فرهنگ غنی اسلامی ایرانی مشهور است در کشوری که کتابهایی چون بوستان و گلستان و مثنوی معنوی داریم در کشوری که تمامی احادیث , روایات و سخن بزرگان پیرامون مسائل فرهنگی و رفتاری است چرا باید وضعیت چنین باشد؟ وقتی حرف از حجاب میشه یه عده میگن پلیس باید بی حجاب رو بگیره زندانی کنه و یه عده میگن نه این کار فایده نداره و کار فرهنگی لازمه وقتی بحث اعتیاد میشه میگن بگیر و ببند جواب نمیده و کار فرهنگی میخواد وقتی بحث رانندگی و تصادفات هست میگن باید کار فرهنگی بشه تا تصادفات کمتر بشه , چه بسا هزینه های هنگفتی که برای همایش ها و کنفرانس ها و جلسات فرهنگی هزینه میشه مقالاتی ارائه میشه یه عده صحبت های زیبا میکنند تصاویری پخش میشه فیلم هایی تهیه میشه ولی دست آخر چیزی که در واقع مشاهده میشه عقب رفت روزافزون فرهنگ و مسائل فرهنگی هست به طوریکه معلوم نیست ده یا بیست سال آینده در چه وضعیتی باشیم و اما چه میشود کرد ؟

البته تا امروز در اینباره بسیار گفته و شنیده شده است و هر کسی از ظن خود نظری داده برخی افراد راهکارهایی دادن که مدتی اجرایی شده برخی فعالیت ها به نتیجه ای هر چند مختصر رسیده و برخی بدون نتیجه تعطیل شده است مردم به یاد دارند طرح هایی که در کوتاه مدت برای پیشگیری از برخی مسائل فرهنگی اجرا شده برای مثال روزگاری شهرداری ها کیسه زباله رایگان پخش میکردند تا از کثیف شدن سطح شهر جلوگیری کنند اما تمامی این طرحها مقطعی بوده و بدون ارزیابی دقیقی از اثربخشی آنها لغو شده و بی نتیجه مانده است پس چه باید کرد و در با این شرایط چگونه باید مردم ایران را به فرهنگ اصیل خود بازگرداند؟؟؟

به نظر بنده در کنار تمامی فعالیتهایی که تا امروز انجام شده و میشود مانند استفاده از رسانه ها مانند ساخت فیلم ها , بنرها و آگهی های فرهنگی , برگزاری همایش ها و جلسات , استفاده از ظرفیت مساجد و منابر و … باید درسی به نام فرهنگ در مقاطع اولیه تحصیلی یعنی زمانی که شخصیت فرد شکل میگیرد قرار داده شود و مسائل فرهنگی در آن تدریس شود تا هر فردی از همان اوایل زندگی با این مسائل آشنا شده و راهکار درست زندگی کردن و فرهنگ صحیح را یاد بگیرد شاید ما امروز در هر درسی اعم از فارسی , دینی , اجتماعی و … مقداری از مسائل فرهنگی را به کودک گوشزد میکنیم ولی این دروس پراکنده که شاید با بی حوصلگی یا حتی نا آشنایی معلم تدریس شود جوابگوی نیاز فرهنگی امروز جامعه نباشد . اگر درس و کتابی مخصوص فرهنگ باشد که تمامی مسائل فرهنگی در آن گردآوری شده و معلم متخصص آنرا تدریس نماید یقینا نتیجه گیری بهتری خواهد شد مخصوصا که در سالهای اولیه تحصیل (مثلا اول تا سوم ابتدایی) باشد و به صورت متوالی در ذهن کودک ثبت گردد. این کتاب میتواند حاوی سرفصلهای فرهنگی مانند فرهنگ شهرنشینی , فرهنگ آپارتمان نشینی , فرهنگ رانندگی , صداقت , امانت داری , احترام به بزرگتر , نظافت , محیط زیست و … باشد که اگر افراد در سنین پایین به موقع این مسائل را یاد بگیرند دیگر نیازی به هزینه های کلان نیست تا در سنین بالا و وقتی کار از کار گذشته است این مسائل را آموزش داد.

این پیشنهادی است برای مسئولین وزارت آموزش و پرورش و سایر متولیان امور آموزش و فرهنگی کشور که در مورد آن تامل نمایند شاید بتواند راهکاری باشد برای رفع برخی از معضلات فرهنگی کشور و حتی در صورت کار کارشناسی دقیق میتواند راهگشا و تثبیت کننده فرهنگ غنی ایرانی در نسل های آینده شود.